برگرفته از مریم اطیابی – هنرنیوز
دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان در نمایشگاه مطبوعات در گفتگو با هنرنیوز: شهر تاریخی هرمزاردشیر در بلاتکلیفی به سر می‌برد.
دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان : با اینکه بیش از ۹۰ روز از اعلام کارشناس باستان شناسی گذشته و تا کنون ۴ ایستگاه قطار شهری آماده شده اما هنوز از نیروی پژوهشکده باستانشناسی خبری نیست.
با مجتبی گهستونی دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان درباره مترو اهواز و مشاهده لایه های باستانی و آثار تاریخی که نام هرمز اردشیر را بر آن گذاشته شده ، به گفت و گو نشستیم.
هنرنیوز: در مورد همه چیز برمی گردد به ۲۸ آذر ۱۳۸۶. ما در ساعت اولیه صبح متوجه شدیم در ایستگاه قطار شهری "دروازه "یا میدان "خلیج فارس" لایه های باستانی به همراه سفال و آجر دیده شده، به همین دلیل موضوع را به یگان حفاظت میراث فرهنگی و در نهایت معاونت پژوهشی اطلاع دادیم. ابتدا آنها تصور نمی کردند که حرفهای ما صحت داشته باشد اما بعد از اصرار زیاد راضی شدند در ساعت ۱۱ ظهر ۲۸ آذر ماه از ایستگاه قطار شهری بازدید کنند. در نهایت وارد ایستگاه قطار شهری شدیم. مدیران قطار شهری مقاومت کردند و موضوع را به سخره گرفتند. با توجه به اینکه مأمور و معاونین میراث همراه ما بودند و طبق بخشنامه دولتی هر ارگان باید برای فعالیت های عمرانی اش مجوز داشته باشد،و با توجه به اینکه قطار شهری از میراث فرهنگی مجوز نداشت، اجازه دادند ما از قطار شهری بازدید کنیم. محدوده‌ای را که لایه‌ها و سفالها مشاهده شده بود را به مأمورین نشان دادم و آنها در نگاه اول وجود خشت، خاکستر و سفال را در دیواره جنوبی ایستگاه قطار شهری مشاهده کردند و در نهایت اعلام کردند که باید کاوشهای باستانشناسی در اینجا صورت بگیرد.
هنرنیوز: ظاهرا درهمان زمان فعالان میراث فرهنگی شروع به آگاهی رسانی کردند؟
ما قضیه را انعکاس دادیم چون اگر این مساله در سکوت خبری به سر می‌برد، موضوع پوشیده باقی می‌ماند و در نتیجه به مرور زمان به فراموشی سپرده می‌شد. البته دلیل دیگر نیز این بود که در اهواز کار میراثی آنچنانی انجام نشده و کاوشها و پژوهش های باستانشناسی چندان صورت نگرفته است. ثبت آثار محدود شده به ۳۵ اثر و محوطه تاریخی که تا سال ۱۳۸۵ کشف و ثبت شده‌اند. به همین دلیل با شدت بیشتری اطلاع رسانی را شروع کردیم تا در نهایت آقایان چگینی، رایتی مقدم، صابری، جوادی و عبیدی به اهواز آمدند و اعلام کردند رسانه‌ها باعث شدند که ما به خوزستان بیاییم. آنها در مشاهدات نخستینشان نظر ما را تایید کردند.
از نظر آنها این مکان باستانی و نیازمند کاوشهای باستانشناسی بود. در نهایت ۱۰ دی ماه تفاهم‌نامه با قطار شهری منعقد شد مبنی بر اینکه یک گروه باستانشناسی کار کاوش را برعهده گیرد؛ و در صورتیکه در حین عملیات حفاری کارگران و متخصصین قطار شهری به اشیائی برخورد کردند مراتب را به میراث فرهنگی اطلاع دهند. موضوعی که هیچ وقت اتفاق نیفتاد. این موضوع باعث شد ما پیگیری‌های خود را ادامه دهیم و همچنان بخواهیم که پژوهشکده باستانشناسی کارشناسان خود را بفرستد.
*** فریادیان: زیرقطارشهری اهواز هیچ اثر تاریخی وجود ندارد!
هنرنیوز:گویا درآن زمان آقای بهزاد فریادیان به عنوان کارشناس به این محل اعزام شد. نتیجه کاوشهای ایشان چه بود؟
در نهایت مقرر شد آقای بهزاد فریادیان که در سالهای گذشته در خوزستان فعالیت می‌کرد و مدیر پایگاه دره‌شهر ایلام بود، از طرف پژوهشکده باستانشناسی مأمور شود که به خوزستان بیاید.فریادیان وارد خوزستان شد و قرار شد طی قراردادی ۲۰۰ میلیون تومانی، ۲ ماهه کاوش را به پایان برساند. آقای فریادیان به هیچ وجه اجازه نداد دوستداران میراث فرهنگی در حین عملیات کاوش حضور پیدا کنند. به همین دلیل تا به امروز برای ما این ابهام وجود دارد که ایشان در چه نقاطی از ۲۸ ایستگاه قطار شهری کارکرده؟ آیا تمام ایستگاه ها را کاوش کردند؟در جواب باید گفت خبر نداریم. ضمن اینکه شنیده‌ها حاکی از آن است او فقط ۸ ایستگاه را گمانه زنی کرده است.
بعد از اصرارهای ما، فریادیان جلسه‌ای برای نمایندگان دوستدار میراث، معاونین و رئیس سازمان میراث گذاشت و اعلام کرد اینجا هیچ اثر تاریخی وجود ندارد. در نهایت بعد از ۲۰ روز آقای دولت‌آبادی معاونت پژوهشکده به اهواز آمد و در ایستگاه قطار شهری به خبرنگاران بومی اعلام کرد:" اینجا نه تنها تاریخی نیست بلکه اثری هم ازشهر هرمز اردشیر در این مکان وجود ندارد."
برای ما جای سوال بود که چرا قرارداد دو ماهه منعقد شده و میراث سر موعد ۲۰ روز کم حوصلگی به خرج داده و به خبرنگاران اعلام می‌دارد اینجا تاریخی نیست و برای این موضوع ۱۴۰ میلیون تومان هم از قطار شهری دریافت کردند؟ حال اینکه آیا پژوهشکده باستانشناسی به صورت مکتوب گزارشی اعلام و یا پایان کاری را مشخص کرده باشد، ما واقعاً اطلاعی نداریم. بعید می‌دانیم چنین گزارشی داده شده باشند چون طی پیگیری‌های انجام شده، آقای فریادیان واقعاً گزارش کاری نداده و همه چیز منوط بود به یک نامه پایان کار که اعلام می‌کرد، پروژه به اتمام رسیده است اما گزارش مبسوطی از کارش ارائه نداد.
ما چندین بار درخواست کردیم که گزارش کار را بدهند ولی میراث فرهنگی از دادن این مستندات امتناع کرد ما حتی از میراث فرهنگی خواستیم که مستندات مربوط به سال ۱۳۱۰ را در اختیار ما بگذارد، که اعلام کردند ما فقط یک برگ ثبتی داریم در صورتی که ما بعدها متوجه شدیم آنها حتی دستخط باستان شناسان فرانسوی را درباره منطقه و محوطه هرمز اردشیر همراه با خط خود فرانسویان و شناسنامه های المثنی که صادر شده بود، دارند. با اینکه این مستندات چهار پنج برگ بیشتر نمی شد اما آن را هم از ما دریغ کردند در نهایت بواسطه ایمیل با فرانسه مکاتبه کردیم که اگر اسناد و مدارکی وجود دارد در اختیار ما بگذارند، باز هم جوابی دریافت نکردیم. این موضوع همینطور با اعتراضات ما تا ۵ مرداد ۸۹سپری شد .
هنرنیوز: برگردیم عقب‌تر زمانی که یکسری آثار در نیروگاه زرگان وایستگاه دروازه پیدا شد . آیا این مستندات دلیلی بر وجود شهر باستانی هرمز اردشیر نبود؟
خوشبختانه در سال ۸۷ در ۳۰۰ متری میدان "دروازه" که همان ایستگاه قطار شهری است، بقایای دو گورستان در منطقه شرکت نفت پیدا شد که میراث فرهنگی، خود این گورها را مشاهده کرد. در نهایت عملیات لوله کشی گاز را متوقف کرد.
موضوع دوم مربوط به محوطه دیگری در ۲ کیلومتری اولین ایستگاه قطار شهری بنام ایستگاه "زرگان" بود. آنجا بقایای یک محوطه تاریخی پیدا شد که معروف به نیروگاه "زرگان"است. قرار بود فاز دوم نیروگاه ساخته شود که طی کار مشخص شد آنجا یک محوطه باستانی است. پروژه متوقف و پس از بررسی اعلام کردند ۴ هکتار از این زمین‌ها باستانی است.جالب اینجا است که همه این اتفاقات در محدوده قطار شهری رخ داد.
هم برای میراث دوستان و هم برای میراث از قبل مشخص بود که در محدوده ایستگاه قطار شهری در کنار ایستگاه "دروازه" و" فرهنگی" بقایایی از تپه "آسیه آباد"و گور دخمه های "حصیرآباد" وجود دارد.
از همه مهمتر مجاورت ایستگاه قطار شهری با رودخانه کارون و به موازات آن بافت قدیم اهواز است. همه اینها برای ما سند بود و از همه مهمتر مرتفع بودن منطقه "حصیرآباد" و "آسیه‌آباد" و"سخیریه" نسبت به همه شهر اهواز. همه اینها در کنارهم و تک تک سندی محکم بود که اعلام می‌کرد این منطقه تاریخی است و باید کاوشهای باستانشناسی در آن صورت بگیرد.
از طرفی با توجه به اظهار نظر مردم قدیم اهواز که می‌گفتند:" ما اینجا شیشه‌های تاریخی پیدا می‌کردیم" همچنین با توجه به گفته های صائبین مندلی که کارشان طلافروشی بود، و بارها گفته بودند در همین منطقه "حصیرآباد" و "آسیه‌آباد" شیشه‌هایی پیدا کردند که به عنوان عقیق در طلاسازی از آنها به عنوان تزئینات استفاده کرده اندمی توان به تاریخی بودن منطقه پی برد.
همچنین وجود نهر "شاه‌جرد" که یک نهر قدیمی و باستانی است و در نهایت به بافت قدیم اهواز منتهی می‌شد همه گویای تاریخی بودن منطقه است اما کارشناسان میراث فرهنگی برای همیشه سکوت کردند و ارزش تاریخی این مناطق را هویدا نکردند.
تلاشهای ما ادامه داشت تا ۵ مرداد ۱۳۸۹ در ساعات اولیه صبح متوجه شدیم در ایستگاهی بالاتر از ایستگاه "دروازه" که سال ۸۶ آثاری دیده شده بود در ایستگاه "فرهنگی" اشیایی شامل سفال، آجر، لایه تاریخی و بقایای خاکستر پیدا شد.
هنرنیوز: آیا این بار کارشناسی به محل اعزام شد و بالاخره تاریخی بودن منطقه مورد توجه قرار گرفت؟
این موضوع را باز هم به میراث فرهنگی اطلاع دادیم. من به همراه سرباز یگان حفاظت و یکی از کارشناسان در همان دقایق اولیه در محل حاضر شدیم و بخشی از این سفالها را به میراث فرهنگی منتقل کردیم.طی بررسی‌های انجام شده، اعلام کردند این سفالها دوره‌های مختلف تاریخی را نشان می‌دهد اما در لایه‌های پایین‌تر سازه تاریخی نیز وجود دارد که باید این لایه‌های سازه‌ای مورد کاوش قرار گیرد در نهایت مکاتبات و اطلاع‌رسانی میراث‌دوستان ادامه پیدا کرد و میراث فرهنگی سه بار از پژوهشکده باستانشناسی خواست تا باستان‌شناس خود را به اهواز بفرستد اما متاسفانه یگان پژوهشکده چون در حال جابجایی به شیراز بود عملاً اعلام کرد که فعلاً امکان پذیر نیست، اما بعد از حدود ۵۰ روز، کارشناسی بنام "راستی دوست" را به اهواز فرستادند.
***راستی دوست: از نظرمن اینجا تاریخی است //همچنان قطار شهری به پیشرفت خود ادامه می‌دهد.
هنرنیوز: چطورسال ۸۶ پنج نفر و سال ۸۹ یک نفر به اهواز آمد؟
این هم از علاقه میراث فرهنگی به آثار تاریخی است. آنچه ما با واسطه شنیدیم این است که آقای راستی‌دوست اعلام کرد از نظر من اینجا تاریخی است اما لازم است یک گروه پژوهشی باستانشناسی اینجا را کاوش کنند.
تا به امروز که بیش از ۹۰ روز می گذرد و قطار شهری به پیشرفت خودش ادامه می‌دهد و طبق اطلاع روابط عمومی تا الان ۴ ایستگاه قطار شهری آماده شده متاسفانه از نیروی پژوهشکده باستانشناسی خبری نیست.
هنرنیوز: دلیل این امر را چه می دانید؟
دلیلش این است که بسیاری از مردم خوزستان نسبت به هویت تاریخی اهواز اطلاعی ندارند چرا که اهواز سابقه ۴ هزار ساله دارد اما بدلیل طغیان‌ها،سیلاب‌ها، زلزله ها و بیماری‌های مختلف اهواز یا خالی از سکنه شده یا با خاک یکسان شده به همین دلیل معماری اهواز معماری قاجاریه به بعد است ما محوطه‌های تاریخی فراوانی از دوره‌های اشکانی داریم .در محدوده شهرستان اهواز تپه "چنبه" و"مراونه" از جمله تپه های معروف اهوازاند و در دل اهواز تپه وسیع "آسیه‌آباد" وجود دارد اما متاسفانه هیچ کدام از این تپه‌ها نه ثبت شدند نه میراث فرهنگی روی تاریخی بودنش اطلاعات گسترده‌ای دارد. سعی ما این بود با اصرارهایمان بخشی از تاریخ و هویت اهواز را نمایان کنیم.
***یک بام و دو هوا//میراث می‌گوید باستانی نیست کارشناسان می‌گویند باستانی است
هنرنیوز: به نظر شما چرا آقای فریادیان اعلام کردند این منطقه تاریخی نیست اما آقای راستی دوست عکس نظر ایشان را داشتند؟ با توجه به اینکه آقای فریادیان باستان شناس با سابقه‌ای است و منطقه خوزستان را می‌شناسد!
آقای فریادیان با ضرس قاطع اعلام کرد که منطقه هیچ ارزش تاریخی ندارد ولی نظر ما میراث دوستان چیز دیگری است. ما حداقل ۵ نفر از باستانشناسان قدر کشور مثل چگینی، رایتی مقدم، صابری، عبیدی و جوادی را داریم که حداقل در مشاهدات نخستینشان اعلام کردند اینجا ارزش تاریخی دارد. حال سوال این است چگونه آقای فریادیان با ضرس قاطع اعلام می‌کند این منطقه ارزش تاریخی ندارد. من شخصاً ایشان را بردم و تپه "آسیه آباد" را نشانش دادم .ایشان گفتند این تپه، تپه‌ای باستانی است پس با توجه به سخنان خود ایشان زیر قطار شهری نیز منطقه تاریخی است..
آقای عبدالرضا پیمانی از باستان شناس قدیمی میراث فرهنگی چندین بار اعلام کردند شهر"هرمز اردشیر" همین جا است و تپه" آسیه‌آباد" بخشی از شهر باستانی "هرمز اردشیر" است.
آقای احمدرضا فرخ احمدی از باستانشناسان قدیمی اهواز و از مشاورین سابق مدیرکل میراث چندین بار اعلام کرد اینجا شهر"هرمز اردشیر" و تپه" آسیه‌آباد" جزئی از این منطقه است اما میراث هرگز بر روی این موضوع صحه نگذاشت و آن را اعلام نکرد.
***پژوهشکده ارزش واقعی منطقه را بیان کند
هنرنیوز : انجمن تاریانا به عنوان یک انجمن فعال میراث فرهنگی چه پیشنهادی را ارائه می‌کند؟
پیشنهادمان این است پژوهشکده باستان شناسی ارزش واقعی منطقه را بیان کند. ما به هیچ وجه حاضر نیستیم پروژه قطار شهری تعطیل شود ولی معتقدیم منطقه باید نجات‌بخشی شود. آن بخش از اشیائی که زیر این منطقه وجود دارد شناسایی بکنند. ما وقتی با مسئولین شهر اهوازدر مورد میراث فرهنگی اهواز صحبت می‌کنیم یک مورد را به ما می‌گویند:" ما به لحاظ اداری و سیاسی نمی‌توانیم با شما حرف بزنیم چون ما اداره میراث فرهنگی اهواز نداریم" این مایه تاسف است شهر اهواز ۳۵ اثر ثبتی دارد. شاید صدها اثر ثبتی دیگر هم داشته باشد. این یک مشکل بزرگ برای شهری با این قدمت تاریخی است.
مسأله دیگر آن است که برخی فکر می‌کنند دوستداران میراث فرهنگی می‌خواهند درمقابل قطار شهری بایستند. اصلاً چنین چیزی نیست .اما اعتقاد داریم هر پروژه عمرانی باید با مجوز میراث فرهنگی انجام شود. این مجوز در هنگام شروع پروژه قطار شهری در سال ۸۴ از میراث فرهنگی گرفته نشد.
حداقل انتظار داریم بر روی برخی از ایستگاه‌های قطار شهری نام قدیمی اهواز مثل تاریانا، هرمز اردشیر،اوکسین، هوجستان واجار(اهواز )، هل تم تی (ایلامی ها به سرزمین مرتفع می گفتند) بگذارند. از ۲۸ ایستگاه قطار شهری هیچ کدام نام قدیمی اهواز را ندارند.
***شهر هرمز اردشیر
از روایت حمزه اصفهانی چنین بر می‌آید که شهر هرمز اردشیر از دو بخش مجزا که در جوار یکدیگر قرار داشته و مجموعه‌ای واحد را تشکیل می‌دادند، بوجود آمده بود. این شهر در ناحیه خوزستان بنا گردید. از دو شهر تشکیل دهنده هرمز اردشیر شهری که مرکز تجار و بازاریان بو خوچستان ماچار (خوزستان بازار) نام گرفت که پس از استیلای اعراب به صورت معرب سوق الاهواز در آمد که امروزه آنرا اهواز می‌نامند و بخش دیگر که محل سکونت بزرگان و اشراف بود، هومشیر نامیده می‌شد که بدست اعراب به کلی ویران و بدست فراموش سپرده شد.