ایران‌بوم

هفته سلامت گوارش را در حالی پشت سر می‌گذاریم که طبق آخرین گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، هپاتیت B پس از بیماری‌های سل و مالاریا، شایع‌ترین بیماری مسری عفونی است و این در حالی است که بیش از یک میلیون نفر در کشور ما، مبتلا به این بیماری هستند.

خوشبختانه در حال حاضر به دلیل مراقبت‌های بهداشتی و روند آگاه سازی جوانان، میزان شیوع بیماری هپاتیت از 13 در هر صد هزار نفر به 12 مورد در هر صد هزار نفر جمعیت، کاهش یافته است.‏

هپاتیت‌های ویروسی برحسب زمان کشف ویروس، به انواع ‏A، ‏B، ‏C، ‏D‏ و ‏E‏ تقسیم‌بندی می‌شوند که هپاتیت ‏B، شایع‌ترین نوع هپاتیت در کشور ما به شمار می‌رود، به طوری که واکسینه شدن افراد علیه این بیماری همچنان ادامه دارد، زیرا این نوع از هپاتیت عامل عمده بیماری‌های کبدی، سیروز (التهاب شدید کبد) و سرطان‌های کبدی در کشور است.

کارشناسان معتقدند،از سال 72 به بعد همه کودکان ایرانی اجباراً واکسن هپاتیت ‏B‏ را دریافت کرده‌اند و 4 سال است که 4 گروه سنی کشور علیه این بیماری واکسینه شده‌اند و هم اکنون همه افراد کمتر از 25 سال واکسیناسیون علیه این بیماری را انجام داده‌اند. در گذشته 2/3 درصد جمعیت ایران ناقلان هپاتیت مزمن ‏B‏ بودند که از مادر به فرزند منتقل می‌شد، اما در حال حاضر شیوع ناقلین این بیماری به 7/1 درصد جمعیت کشور کاهش یافته است.

آنان همچنین می‌گویند، خوشبختانه اکنون در سراسر کشور، به جز 2 استان گلستان و سیستان و بلوچستان، شیوع هپاتیت بسیار کاهش یافته و به کمتر از 2 درصد رسیده است. ولی درباره نوع هپاتیت ‏C‏ که بسیار خطرناک‌تر از نوع ‏B‏ این بیماری است، خطرات بیماری هپاتیت بسیار جدی‌تر است. یعنی با وجود آن که 0.5 درصد از جمعیت عادی کشور به ویروس آن آلوده هستند، اما به دلیل نداشتن واکسن، وجود رفتارهای پرخطر و درمان‌های هزینه بر، پیشگیری از ابتلا به آن، اهمیت زیادی دارد.‏

هپاتیت خود ایمنی ‏

دکتر همایون واحدی ـ دبیر علمی هفته سلامت گوارش در مصاحبه با خبر گزاری ایرنا اظهار داشته است: حدود 70 درصد از موارد ابتلا به بیماری هپاتیت خود ایمنی (هپاتیت اتو ایمیون) کشور در زنان و دختران جوان مشاهده شده است.

وی با بیان این مطلب که «هپاتیت اتوایمیون» یا خود ایمنی، بیماری‌ای است که در آن سیستم ایمنی بدن، سلول‌های کبدی را دچار التهاب می‌کند می‌گوید: از دیگر علل التهاب کبد می‌توان به هپاتیت‌های ویروسی، استفاده از برخی داروها و تجمع چربی در کبد، هپاتیت اتو ایمیون یا خود ایمنی اشاره کرد.

این پزشک می‌افزاید: درصورتی که بیماری مزمن «هپاتیت اتو ایمیون» به موقع تشخیص و درمان نشود، کبد فرد دچار نارسایی شدید در عملکرد یا سیروز خواهد شد و این در حالی است که علت ایجاد این بیماری هنوز کاملاً شناخته نشده است، اما زنان و دختران جوان بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند، به طوری که حدود 70 درصد این بیماری در زنان دیده می‌شود و کودکان نیز از این بیماری مصون نیستند. ‏

وی با بیان اینکه «هپاتیت اتو ایمیون» یا خود ایمنی مسری نیست، یادآوری می‌کند: برخی از بیماران علائم این بیماری را مانند سرما خوردگی شدید یا آنفلوآنزا گزارش داده‌اند و همچنین بسیاری از بیماران از علائمی مانند ضعف و خستگی شدید شکایت داشته‌اند و حتی بعد از مدت طولانی، دچار زردی یا یرقان می‌شوند.

این فوق تخصص گوارش و کبد می‌گوید: از دیگر نشانه‌های شایع بیماری «هپاتیت اتوایمیون»، به مواردی مانند زردی (یرقان)، خستگی شدید، درد روی ناحیه کبد، بزرگ شدن کبد، خارش، درد مفاصل و گاهی جوش‌های شدید صورت در دختران جوان و اختلالات قاعدگی، می‌توان اشاره کرد.

دکتر واحدی درخصوص روش‌های تشخیص این بیماری می‌افزاید: آزمایش خون مربوط به آنزیم‌های کبدی، سونوگرافی و بیوپسی (نمونه برداری) کبد، از مهم‌ترین ابزارهای تشخیصی بیماری «هپاتیت خود ایمنی» است.

این پزشک درباره درمان هپاتیت خود ایمنی یاد آوری می‌کند: هدف از درمان این بیماری، کم کردن التهاب کبد است و با توجه به نقش سیستم ایمنی بدن بیمار در روند بیماری، درمان اصلی مبتلایان از طریق داروهای مهار کننده ایمنی است.‏

سیر پیشرونده بیماری ‏

به گفته این فوق تخصص گوارش و کبد، بیماری سیر پیشرونده خود را در کبد به صورت خاموش طی می‌کند و بیماران گاهی در مراحل پیشرفته به پزشک مراجعه می‌کنند.

وی با بیان این مطلب که درصورت پیشرفت تمامی انواع هپاتیت مزمن، بیمار به سیروز کبدی مبتلا می‌شود می‌گوید: «سیروز» به معنی «نارسایی کار کبد» است که در مراحل نهایی آن، پیوند کبد پیشنهاد می‌شود.

واحدی می‌افزاید: در سیروز، ساختمان سلول‌های کبدی تغییراتی پیدا می‌کند و کبد وظایف خود را به درستی انجام نمی‌دهد که در این مرحله بیماران به مراقبت‌های بیشتر و نظارت پزشک نیاز دارند.

وی یاد آوری می‌کند: مواردی از مراحل پیشرفته بیماری «هپاتیت اتوایمیون» یا «خودایمنی» دیده شده است که با درمان مناسب و به موقع، تا حد زیادی بهبود پیدا کرده است بنابراین، بیماران باید مصرف داروها و توصیه‌های پزشک معالج را جدی بگیرند تا از زندگی عادی و طول عمری مانند افراد سالم، بهره‌مند شوند. ‏

هپاتیت به معنى التهاب بافت کبد است و در میان مردم به یرقان و زردی مشهور است. کبد کارخانه شیمیایی بدن است و نقش آن در حذف مواد و سموم اضافی حاصل از سوخت و ساز مواد غذایی، بسیار حیاتی است.‏

هپاتیت و انواع آن ‏

دکتر محسن آیت ـ متخصص بیماری‌های گوارش و کبد نیز در مورد هپاتیت به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: به التهاب و تورم کبد، هپاتیت گفته می‏شود. ‏

هپاتیت ویروسی بر اثر ویروسهای مختلفی ایجاد می‏شود که به تورم کبد می‏‌انجامد. مهمترین انواع هپاتیت ویروسی هپاتیت‏های ‏C, B, A‏ هستند و هپاتیت ‏C‏ و ‏B‏ می‏توانند آسیب‌ها کبدی مزمن ایجاد کنند.‏

وی با بیان این مطلب که تاکنون 6 نوع ویروس هپاتیت شناخته شده است، می‌افزاید: عوامل دیگری مانند مصرف بیرویه داروها، بیماری‌های ارثی، خود ایمنی و مصرف مشروبات الکلی نیز می‌توانند موجب بروز هپاتیت شوند، به طوری که اگر هپاتیت کمتر از 6 ماه طول بکشد، آن را «هپاتیت حاد» و بیشتر از آن طول بکشد، آن را «هپاتیت مزمن» می‌نامند.

این متخصص گوارش و کبد یاد آوری می‌کند: هپاتیت حاد ویروسی با علایمی مانند احساس خستگی، بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ، دردهای عضلانی، سردرد و تب خفیف همراه است و حتی گاهی این بیماری در ابتدا خود را با علایم سرماخوردگی نشان می‌دهد. ‏

هپاتیت ویروسی ‏A‏

وی با بیان این مطلب که این بیماری با خوردن غذا یا نوشیدن آبی که با ترشحات انسانی آلوده شده باشد ایجاد می‏شود، اظهار می‌دارد: در کشور ما برخی افراد تا 35 سالگی در معرض این ویروس قرار می‏گیرند و موارد زیر احتمال ابتلا به هپاتیت ‏A‏ را افزایش می‏دهد: زندگی کردن در خانه فرد مبتلا، پرستاری از بیمار مبتلا به هپاتیت ‏A، تماس جنسی با فرد مبتلا، مسافرت به مناطقی که هپاتیت ‏A‏ در آنجا شایع است، کسانی که از نظر شغلی با مواد غذایی سروکار دارند وافرادی که سوزن سرنگهای آلوده را به کار می‏برند.

دکتر آیت در مورد علایم بیماری‌ هپاتیت ‏A‏ می‌افزاید: مانند سایر ویروس‌های هپاتیت، فردی که با هپاتیت ‏A‏ آلوده می‏شود ممکن است هیچ شکایتی نداشته باشد، اما بعضی از بیماران علایمی شبیه آنفلوآنزا از قبیل خستگی، تهوع، استفراغ و درد در ناحیه کبد دارند که بیشترشان حداکثر ظرف 6 ماه بهبود می‏یابند.

هپاتیت ویروسی ‏B

وی یاد آوری می‌کند: ویروس هپاتیت ‏B‏ یکی از خطرناک‌‏ترین انواع هپاتیت است که شایعتر و بسیار مسری‏تر از ایدز محسوب می‌شود. در کشور ما حدود 2 میلیون نفر به ویروس هپاتیت ‏B‏ آلوده هــستند که از این تعداد 300 هزار نــفر مبتلا به این بیماری شده‏اند.

هپاتیت ‏B‏ ممکن است در مورد حدود 5درصد بیماران، به یک بیماری مزمن (که بیش از 6 ماه طول می‏کشد) تبدیل شود و اگر بدون درمان رها شود و خطر ابتلا به سیروز (فرسودگی کبد) و سرطان کبد را افزایش می‌دهد. ‏

این متخصص گوارش و کبد در پاسخ به این پرسش که چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری هپاتیت ‏B‏ هستند می‌گوید: کارگزاران بهداشتی،افرادی که از نظر جنسی بی‏بندوبارند، کسانی که از مواد مخدر تزریقی استفاده می‏کنند،افرادی که خالکوبی کرده‏اند و افرادی که خون یا فرآورده‏های خونی آلوده دریافت کرده باشند، از جمله کسانی محسوب می‌شوند که در معرض ابتلا به هپاتیت ‏B‏ قرار دارند.

دکتر آیت در مورد علایم هپاتیت ‏B‏ می‌افزاید: این بیماری علایم و شکایات مشخصی ندارند، اما بعضی افراد علایم شبیه آنفلوآنزا از قبیل: بی‏اشتهایی، تهوع و استفراغ، تب، ضعف، خستگی و درد شکم خفیف دارند. علایمی که کمتر دیده می‏شوند، عبارتند از ادرار پررنگ، زرد شدن پوست و چشم‌ها (یرقان)، تنها راه برای کشف قطعی بیماری افراد مبتلا، انجام آزمایش خون است.

هپاتیت ویروسی ‍‍‍‍‍‍‏C

این استاد دانشگاه با بیان این مطلب که در ایران حدود200 هزار نفر به ویروس هپاتیت ‏C‏ آلوده هستند، یادآوری می‌کند: معمولا این نوع هپاتیت در بیشتر مبتلایان مزمن می‏شود و اگر بدون درمان رها شود، هپاتیت مزمن ‏C، امکان زیادی برای تبدیل به سیروز، سرطان کبد و یا احتمالاً نارسایی‌های کبدی را خواهد داشت.

وی در مورد راه‌های آلودگی می‌گوید: راه‌های ابتلا به هپاتیت ‏C‏ مانند آنهایی است که برای هپاتیت ‏B‏ نام برده شد.

افرادی که خون یا فرآورده‏های خونی آلوده دریافت می‏کنند،خالکوبی،کارگزاران بهداشتی و معتادین به مواد مخدر تزریقی و بیماران دچار نارســـایی‌های کــلیوی که همودیالیز می‏شوند، در معــرض ابتلا به هـــپاتیت ‏C‏ قرار دارند.

باز هم در بیش از یک سوم بیماران راه انتقال هرگز مشخص نمی‏شود وبیشتر افرادی که هپاتیت ‏C‏ گرفته‏اند، علامت و شکایت مشخصی ندارند. اما بعضی افراد علایمی شبیه آنفلوآنزا دارند که عبارتند از بی‏اشتهایی، تهوع و استفراغ، تب، ضعف، خستگی و درد خفیف شکم.

آیت در پاسخ به این پرسش که هپاتیت ‏C‏ چگونه درمانی دارد، می‌افزاید: معمولا برای این بیماران، داروی «اینترفرون الفا» تجویز می‌شود که داروی ایمن و مؤثری برای درمان هپاتیت مزمن ‏B‏ و ‏C‏ است و شروع درمان با اینترفرون ‏الفا می‏تواند باعث تأخیر در پیشرفت بیماری شود.

دستاوردهای ایران در مقابله با هپاتیت

دکتر سید موید علویان ـ رئیس شبکه هپاتیت کشور معتقد است: در ایران از سال 1993 میلادی یعنی از حدود 19 سال پیش واکسن هپاتیت ‏B‏ را به نوزادان تزریق ‏می‌کنند و مطالعه‌های کشور نشان می‌دهد که شیوع هپاتیت ‏B‏ در نوجوانان کاهش جدی و بارزی داشته و درصد شیوع بیماری در کل جامعه کم شده است. به همین دلیل ما از نقطه شیوع متوسط هپاتیت به سمت شیوع کم، در حال حرکت هستیم که یک موفقیت بزرگ است که نمی‌توان منکر آن شد.

وی می‌گوید: علاوه بر هپاتیت ‏B، مشکل ابتلا به هپاتیت ‏C‏ هم در کشورمان وجود دارد که قبل از سال 1375 از راه خون و بعد از آن، از راه اعتیاد تزریقی شیوع پیدا کرد. ‏

به همین دلیل بیماران هموفیلی، دیالیزی، تالاسمی، معتادان تزریقی و تمامی کسانی که قبل از سال 1375 سابقه تزریق خون داشته‏اند، در معرض خطر بیشتری هستند. ‏

در حالی که طی 10 سال گذشته، غربالگری بیماری‌ها و درمان آنها در این گروه‌های خاص و اجرای برنامه کاهش آسیب در معتادان تزریقی در سال‌های اخیر توانسته است به‏طور جدی هپاتیت ‏C‏ را در جمعیت‌های مختلف کاهش دهد. به طوری که طبق مطالعه‌های جدید 50 درصد از بار بیماری هپاتیت ‏C‏ در کشور کاهش یافته است و امروزه روش کنترل هپاتیت در ایران و در مورد بیماران هموفیلی و تالاسمی، به عنوان یک مدل جهانی مورد قبول است.

طی 4 سال گذشته، بیش از 2600 بیمار هموفیلی و تالاسمی که به بیماری هپاتیت ‏C‏ مبتلا بوده‌اند، در 13 مرکز دانشگاهی به صورت رایگان معالجه و بیش از 60 درصد آنها درمان شده‌اند، یعنی بین 50 تا 60 درصد از بار هپاتیت بین گروه‌های خاص کاهش یافته است. میزان مطالعه‌ها و مقاله‌هایی که در زمینه هپاتیت از ایران به چاپ می‌رسد، 3 برابر بیشتر از تمامی مقالات منتشر شده در منطقه، یعنی 26 کشور عضو کشورهای حوزه مدیترانه شرقی ‏EMRO‏ است.

رئیس شبکه هپاتیت کشور با بیان این مطلب که خوشبختانه امکان تولید داروهای ضد ویروس هپاتیت ‏B، واکسن هپاتیت ‏B‏ و داروهای ضدهپاتیت ‏C‏ در کشورمان وجود دارد، یادآوری می‌کند: در شیراز قوی‌ترین مرکز پیوند کبد خاورمیانه فعالیت دارد و میزان بقا و زنده‌ماندن بیماران آن پس از 5 سال عددی است که با بسیاری از مراکز دنیا برابری می‌کند.

این رویدادهای موفق پزشکی در کشورمان، واقعی و حاصل کار و تلاش‌های گروهی است. البته دنیای پزشکی در حال پیشرفت است و ما هم باید سعی کنیم که خود را به آن‌ها برسانیم. ‏

کارکنان بهداشتی، در معرض خطر

دکتر مسعود مردانی ـ فوق تخصص بیماری‌های عفونی هم می‌گوید: همه افرادی که در گروه‌های درمانی کار می‌کنند و ممکن است با خون آلوده تماس داشته باشند، باید خطرهای احتمالی در شغل‌شان را بشناسند، چون یک لحظه غفلت (مثلا هنگام خونگیری از یک بیمار ‏HIV‏ مثبت) می‌تواند باعث فرورفتن سوزن آلوده به دست شود و او را دچار ایدز کند. ‏

این مشکل نه‌ فقط در کشور ما، بلکه در همه جای دنیا وجود دارد و به همین دلیل افراد باید به هنگام استخدام در موسسه‌های درمانی، مراکز بهداشتی و بیمارستان‌ها، آزمایش خون بدهند و اقدام‌های پیشگیرانه لازم و واکسیناسیون را انجام دهند. مثلا با 3 نوبت واکسیناسیون (یک نوبت در شروع کار، نوبت دوم یک ماه بعد و نوبت سوم 6 ماه بعد) می‌توان مطمئن شد فرد در برابر بیماری هپاتیت ‏B‏ واکسینه شده است. در مورد بیماری هپاتیت ‏C، اما واکسنی وجود ندارد و تنها راه پیشگیری، رعایت اقدام‌های احتیاطی است.‏

وی می‌افزاید: اگر چه در مورد ویروس ایدز تاکنون واکسن موثری تولید نشده است، اما اگر فردی به هنگام کار، با فرآورده‌های خونی آلوده تماس پیدا کرد، این امکان وجود دارد که با مصرف داروهای ضدویروس ایدز به مدت 4 هفته، بتواند از انتقال بیماری پیشگیری کند. این داروها با اطمینان بالای 70 درصد از انتقال بیماری جلوگیری می‌کنند.‏

این متخصص بیماری‌های عفونی یادآوری می‌کند: افرادی که با خون و فرآورده‌های خونی در تماس هستند، برای پیشگیری از خطرهای ناشی از کار در آزمایشگاه، هنگام کار با مواد آلوده مانند خون باید از دستکش یکبار مصرف و وسایل حفاظتی مانند ماسک و عینک استفاده کنند و توجه داشته باشند که هیچ اقدامی جای دقت عمل به هنگام کار را نمی‌گیرد.‏