تاریخ دوره اسلامی
کارت رایت درتبریز
- تاريخ دوره اسلامي
- نمایش از جمعه, 30 ارديبهشت 1390 15:45
- بازدید: 5966
برگرفته از تارنمای آذرپادگان
تبریز تازه مشغول دادن التیام به زخم های گذشته بود چه در سال 1606 [1985] خ که گذار جهانگرد دیگری به آذربایجان افتاد. سه سال از آزادی شهر تبریز به دست سپاهیان شاه عباس بزرگ می گذشت. جان کارت رایت (John Cartwright) سوداگر انگلیسی که در سال های اولیه و پرافتخار سلطنت شاه عباس بزرگ از طریق دیار بکر و حلب متوجه تبریز شده و از آن جا خود را به اصفهان و شیراز و جزیره هرمز رسانید، پیرامون فجایعی که ترکان عثمانی بر سر تبریز آورده بودند شرح مفصلی در سفرنامه خود نگاشته است. از آن جمله می‌نویسد که در اثنای هجوم لشکریان سلطان سلیم (920ق/ م/ خ) دست کم سه هزار خانوار تبریزی که بهترین هنرمندان ایرانی و به ویژه در ساختن زره و همه گونه اسلحه استاد بودند به قسطنطنیه کوچانده شدند. هم چنین جان کارت رایت درباره تاراج شهر تبریز و ستمگری های عثمانی ها و خرابی های وارده در اثنای هجوم سربازان سلطان سلیمان و تسلط عثمان پاشا وزیر سلطان مراد سوم بر شهر مزبور، به تفصیل سخن رانده است و معتقد است که ((توصیف دردها و بدبختی های تبریزیان و تشریح سنگدلی و بی رحمی های لشکریان عثمانی، از عهده ی وی خارج است و این مهم، نویسنده ای به غایت دانشمند و زیر دست می خواهد.))
اما تمامی نوشته های کارت رایت درباره ی ویرانی های تبریز و مصائب تبریزیان نیست. وی موقع جغرافیایی و اهمیت بازرگانی شهر را می ستاید و چون ظاهراً به هنگام زمستان به تبریز رسیده است، گاهی از سردی هوا به تاکید یاد می‌کند. مثلاً می‌نویسد: «تبریز درمعرض وزش بادهای گوناگون قرار دارد، و در آن جا فراوان برف می‌بارد. با این همه، تبریز را هوایی بسیار مطبوع و سالم است. دراین شهر برای رفع نیازمندی‌های انسان، همه گونه کالا و خواربار فراهم گردیده است. تبریز، شهری به غایت ثروتمندی است. انواع کالا را از دور دست‌ترین نقاط مشرق زمین برای فرستادن به شامات و کشورهای اروپایی به این شهر می‌آورند و به همین شیوه همه گونه کالای مغرب زمین، متوجه تبریز می‌شود تا درکشورهای خاور زمین توزیع گردد. تبریز شهر پرجمعیتی است، دویست هزار نفر سکنه دارد. اما چون از هیچ سو، دارای حصار یا دژی نیست، به سهولت در معرض هجوم و تاراج دشمنان قرار گرفته است. در قسمت جنوبی شهر، همه گونه درختان میوه و نباتات خوش بو کاشته‌اند و هزاران چشمه و نهر آب، تبریز را به شکلی باغی به غایت بزرگ و خرم و دلگشا در آورده است.»
سفر جان کارت رایت سوداگر انگلیسی به ایران در این عهد، نه فقط بازتابی از علاقه شدید انگلیس‌ها به گشایش مناسبات بازرگانی است بلکه نمودار رقابت پی گیر، میان انگلیسی‌ها و پرتغالی‌ها برای قبضه کردن داد و ستد در خلیج فارس محسوب می شود. این همچشمی و دشمنی که بعدها منجر به راندن پرتغالیان از هرمز گردید، در اواسط دوران پادشاهی شاه عباس بزرگ به اوج شدت خود رسید. جایلزهابس (Giles Hobbs) که در سال 1619 م (998 خ)، یعنی در سی و چهارمین سال سلطنت این پادشاه از طریق روسیه و شماخی و اردبیل خود را به اصفهان رسانیده است، در نامه‌ای خطاب به کمپانی هندشرقی می‌نگارد که بازرگانی ایران و انگلیس، بنیادی نو پاست و در هیمن مراحل نخستین، دشمنان عدیده دارد. از آن جمله عثمانی‌ها، ارمنی‌ها و بدتر از همه «پرتغالیان متکبر که زبان دروغگوی آنها نه فقط کشور و قوم ما را بد نام می‌کند بلکه اسم خداوند را لکه دار می‌سازد و امیدوارم که این ننگ دامنگیر خود آنها شود.» استنباط ما از این سند تاریخی نه فقط بالا گرفتن آتش دشمنی میان انگلیسی‌ها و پرتغالی‌ها است بلکه می‌بینیم چگونه اردبیل که یک شهر مقدس و زیارتی بود به واسطه‌ی موقع مناسب جغرافیاییش تدریجاً جنبه‌ی تجارتی نیز پیدا می‌کرد ملاحظات جهانگرد بیگانه‌ی دیگری که هفده سال بعد از جایلزی هابس قدم به خاک آذربایجان نهاد، مو‌ید همین ادعاست.
