نام‌آوران ایرانی
به مناسبت سالروز درگذشت دكتر محمد معین
- بزرگان
- نمایش از دوشنبه, 14 تیر 1389 10:55
- بازدید: 2747
برگرفته از روزنامه اطلاعات
به مناسبت سالروز درگذشت دكتر محمد معین، نویسنده و پژوهشگر برجسته ایران
نگینی بر تارك آسمان فرهنگ و ادب ایران زمین
«دکتر معین ظاهراً پس از بازگشت از سمیناری در ترکیه، با کسر خواب شدید به دانشکده می‌رود و پس از بحث سیاسی با یکی از دانشجویان بیهوش می‌شود. چند روز پس از انتقال به بیمارستان پزشک معالج تصمیم به گرفتن عکس رنگی از مغز می‌گیرد و پزشك متخصص بیهوشی به اشتباه بیمار را به بیهوشی کامل می‌فرستد. بیهوشی که به مرگ ختم شد».
آنچه خواندید توضیحاتی بود كه مهدخت معین، دختر زنده یاد دكتر محمد معین در ارتباط با چگونگی فوت پدرش در 13تیر 1350 داده است.
و امروز سالروز درگذشت دكتر محمد معین صاحب اثر جاودانه فرهنگ لغت شش جلدی معین و ده‌ها اثر ارزنده دیگری است كه همچون نگینی بر تارك آسمان فرهنگ و ادب ایران زمین می‌درخشند.
13 تیر یادآور خاطره‌ای تلخ از خاموشی شمعی از بوستان فرهنگ و ادب ایران زمین و مردی سترگ است.
در این تاریخ و در تابستانی غم‌انگیز، مردی از این دنیا رخت بربست كه تلاش صادقانه‌اش در ثبت تاریخ و توسعه فرهنگ و ادب ایران زبانزد خاص و عام بود. پس از درگذشت استاد معین، بنابه وصیت وی، پیكرش در كنار رودخانه «حشمت رود »كه روزگاری محل بازی و تفریح دوران كودكی‌اش بود به خاك سپرده شد.
محمد معین در 9اردیبهشت 1297 در شهر رشت متولد شد. پدر و مادرش را با بیماری حصبه از دست داد و نزد پدر بزرگش معین‌العلما بزرگ شد. وی دوره شش ساله ابتدایی را ظرف دوسال به پایان رساند و سپس رشته ادبی را در رشت و دوره دوم را در دارالفنون تهران گذراند. شانزده ساله بود که از دانشکده ادبیات و دانشسرای عالی در رشته‌های ادبیات فارسی، فلسفه و علوم تربیتی لیسانس گرفت.
در هفده سالگی به ریاست دانشسرای شبانه‌روزی اهواز منصوب و در 1318 به تهران منتقل شد و ضمن کفالت دانشسراها، دوره دکترای ادبیات فارسی را پی گرفت.
پس از ارائه پایان نامه دکترایش با عنوان «مزد یسنا و تاثیر آن بر ادبیات فارسی» که با رتبه بسیار خوب مورد قبول واقع شد، در بیست و چهار سالگی به عنوان نخستین دکتر ادبیات فارسی در ایران شناخته و پس از آن در دانشکده ادبیات به تدریس مشغول شد.
معین در بیست و هفت سالگی کار با دهخدا را آغاز کرد و به نویسندگان و پژوهندگان همراه دهخدا پیوست و تا زمان درگذشت دهخدا در تدوین لغتنامه دهخدا همکاری نزدیک داشت.
در 1334 پس از درگذشت دهخدا طبق وصیت نامه او معین به ریاست امور علمی سازمان لغتنامه منصوب شد. نیما یوشیج هم بی آنکه معین را دیده باشد در وصیت نامه اش او را به عنوان امین و معتمد خود برگزیده بود.
دکتر محمد معین به زبان‌های اوستایی، پارسی باستان، پهلوی، عربی، فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، لاتین و سانسکریت آشنایی داشت و در مسافرت‌های متعدد از موسسات فرهنگ‌نویسی کشورهای دیگر مانند لاروس در پاریس و بروکهاوس در ویسبادن دیدن کرد و از نزدیک با روش کار آنان آشنا شد و در ملاقات با نویسندگان، شاعران، منتقدان و هنرمندان رشته‌های مختلف استفاده‌ها برد و یادداشت‌ها برداشت و مدتی نیز در موزه‌های کشورهای مختلف (آمریکا، انگلستان، فرانسه، سوئیس، آلمان، هلند، ایتالیا، سوئد، فنلاند، روسیه و کشورهای دیگر) به مطالعه و تهیه یادداشت مشغول بود و پس از تهیه مواد اولیه که بیش از نیمی از عمر پر برکتش را صرف تحقیق و تتبع در لغت فارسی کرده بود به تدوین فرهنگ فارسی کنونی که به نام «فرهنگ فارسی معین» معروف است همت گماشت. قریب یک سوم جلد آخر آن رو به پایان بود که مصادف با بیماری او شد و ادامه آن به همت دوست و همکارش مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی به پایان رسید.
تألیف ده‌ها مقاله، كتاب، دریافت نشان و مدال‌های عالی علمی و فرهنگی از مجامع معتبر بین‌المللی، نمونه‌هایی از افتخارات ملی این شخصیت علمی ایران زمین است.
دکتر محمد معین شاگرد و دوست استاد ابراهیم پورداود بود.
پرفسورهانری کربن ایرانشناس نامور فرانسوی که با دکتر محمد معین دوستی داشت و کتابی چند با همکاری یکدیگر منتشر کرده‌اند، نوشته است: «او یکی از مفاخر بزرگ مردم مشرق زمین و شاید به جرات بتوان گفت، بشریت بود... من از او بسیار چیزها فرا گرفتم و خاطره پرارج آن مرد بشردوست و عاشق فرهنگ ایرانی را تا واپسین دم به یاد خواهم داشت».
دکتر معین در سال‌های 1331 تا 1333 عضو شورای عالی فرهنگ بود. در کنگره‌های هزاره ابن‌سینا، هفتصدمین سال خواجه نصیرالدین طوسی و آزادی فرهنگ که در تهران برگزار شد، عضویت داشت و در آنها به ایراد سخنرانی پرداخت.
در سال 1333 برای کتاب جامع الحکمتین ناصر خسرو که نخستین بار توسط‌هانری کربن (خاورشناس فرانسوی) و دکتر معین تصحیح و چاپ شده بود، از طرف فرهنگستان Academie des Inscriptions et Belles-Lettres فرانسه، به دریافت جایزه نایل آمد.
در تابستان 1337 بنا به تصویب هیات وزیران ایران، به عضویت فرهنگستان ایران انتخاب شد و این انتخاب در پاییز 1340 از طرف هیات وزیران مجدداً تایید شد. در مهر 1337 به عنوان «استاد ممتحن خارجی» دانشگاه پنجاب (پاکستان) برای مطالعه و اظهار نظر در رساله‌های دکترا آن دانشگاه برگزیده شد.
از سال1324 با پروفسور‌هانری کربن در تصحیح و نقد متون فلسفی و عرفانی فارسی و عربی همکاری داشت و در نتیجه این همکاری، یک سلسله كتاب‌های فارسی و عربی از طرف انیستیتوی ایران و فرانسه چاپ و منتشر شده است.
از تاریخ 9 تا 15 شهریور 1345 ریاست کمیسیون ادبیات را در کنگره جهانی ایران‌شناسان عهده دار بود.
عمده‌ترین آثار این ادیب بزرگ كه بارها از سوی دانشگاه‌ها، مجامع علمی - ادبی و معتبر جهان موفق به اخذ جوایز ارزنده شدند، عبارتند از: «ستاره‌های ناهید»، «داستان خرداد و مرداد»، «حكمت اشراق و فرهنگ ایران»، «آئینه اسكندر» و «دوره كامل فرهنگ فارسی» است. همچنین تصحیح و حواشی بر كتاب‌های چهار مقاله نظامی، جامع‌الحكمتین ناصر خسرو، دانشنامه علایی ابن سینا و ترجمه كتب روانشناسی تربیتی و تاریخ ایران اثر گیرشمن از دیگر آثار ارزشمند استاد معین است.
او در طول سال‌های عمر گهربار خود مفتخر به دریافت نشان‌های مهم علمی همچون نشان درجه سوم علمی در سال1316 نشان درجه دوم علمی در سال1321، نشان درجه دوم سپاس در سال1327 و جایزه Tamhour از طرف Academie des Inscriptions در سال1321 شد و همچنین در سال1340 از طرف دولت فرانسه نشان عالی «هنر و ادب» را دریافت كرد.
