یکشنبه, 18ام آذر

شما اینجا هستید: رویه نخست زبان و ادب فارسی زبان پژوهی مقایسۀ برخی واژگان کردی امارلو با فارسی میانه

زبان پژوهی

مقایسۀ برخی واژگان کردی امارلو با فارسی میانه

آزاده احسانی چمبلی
دانشجوی دکترای ایران شناسی

وِدَر (vēdar): آنجا ← جزء دوم این واژه یعنی dar به معنی جا در واژۀ (= اینجا) پهلوی به گونۀ «تر» و نیز در متون کهن فارسی به گونۀ «در» در «ایدر» به معنی اینجا دیده می‌شود.

 

جار (ǰār): بار، دفعه ← این واژه در متون پهلوی به گونۀ « » (ǰ/yāvar) به همین معنی به کار رفته است.

 

اَز (az): ضمیر اول شخص مفرد (من) در حالت فاعلی ← این ضمیر در متون پهلوی اشکانی به این گونه به کار رفته است.

 

ایوار (īvār): غروبگاه ← این واژه به گونه (ēvārak gās) به معنی (غروبگاه) به کار رفته است.

 

آر (ār): آتش ← این واژه گونۀ ساده شدۀ واژۀ (ātūr) پهلوی به معنی آتش می‌باشد.

 

آئین (ānīn): آوردن ← این فعل از ریشۀ √nay- به معنی آوردن، راهنمایی کردن می‌باشد که در پهلوی به گونۀ nayītan- به معنی «با خود آوردن، راهنمایی کردن» به کار رفته است.

 

بیر (bīr): یاد، حافظه ← در پهلوی به گونۀ (vīr) کاربرد داشته است.

 

پَتَن (pátan): تنها، یکتنه ← این واژه از دو بخش (pat) به معنی «به» و (تن) تشکیل شده است و رویهم «به بتن» معنی می‌دهد. «به تن» یعنی یکتنه و تنها.

 

تور (tūr): عصبانی، دیوانه ← این واژه احتمالاً اشاره به «تور» برادر نامهربان ایرج و پسر فریدون اشاره دارد.

 

خُوَدِ (xwade): خدای، صاحب، مالک ← این واژه با اندکی تغییر آوایی همان (xwatāy) پهلوی می‌باشد که به معنی صاحب، مالک و به ویژه پادشاه در متون کهن به کار رفته است.

 

دِراو (derāv): پول ← این واژۀ دگرگون شدۀ واژه (drahm) پهلوی به معنای درهم (= پول نقره) می‌باشد. باید توجه داشت که حرف «م» در بسیاری از واژگان پهلوی به «و» در کردی دگرگون می‌شود برای نمونه در واژۀ drahm «م» آخر واژه به «و» دگرگون شده است.

 

سویر (sūyr): سرخ ← این واژه نزدیکترین تلفظ را به گونه پهلوی آن یعنی (sūxr) دارد.

 

سپت (sapat): سبد ← اگرچه واژۀ سبد در متون پهلوی دیده نشده است اما تردید نیست که واژۀ «سبد» فارسی گونۀ نو شدۀ «سپت» می‌باشد که در آن براساس قاعدۀ کلی تبدیل حروف، حرف p به b و نیز حرف t به d تبدیل شده است.

 

سوند (sūnd)، سوگند ← «سوند» گونۀ کوتاه شدۀ واژۀ sokant پهلوی می‌باشد.

 

پَتِشْتْ (patešt): باردار، حامله ← در این واژۀ نیز همانند واژۀ (پَتَن) حرف اضافه (pat) پهلوی به معنی «به» دیده می‌شود. «تشت» در زبان کردی امارلو به معنی «چیز، هرچیز مبهم» می‌باشد و (پتشت) یعنی «آنکه دارای چیزی» است. برای نامیدن زن باردار به کار رفته است.

 

ژِر (žēr): زیر، پایین ← این واژه بازماندۀ واژۀ (hačadar ، azēr) پهلوی می‌باشد، که با توجه به حرف (ž) که در آن دیده می‌شود احتمالاً از زبان پارتی به یادگار مانده است.

 

کانه (kane): چشمه، خانیک ← این واژۀ بازماندۀ واژۀ (xānīk) پهلوی به معنی چشمه می‌باشد.

 

کچک (kaček): دختر، دوشیزه ← این واژه گونه ساده‌ترشدۀ واژۀ (kanēčak) پهلوی می‌باشد که به معنای دوشیزه و زن جوان به کار رفته است.

 

گفچه (gafčeh): قاشق ← بازماندۀ واژۀ (kapčak) پهلوی به معنای «قاشق» می‌باشد.

 

هبان (habān): انبان، کیسه ← این واژۀ بازماندۀ واژۀ (hanbān) پهلوی به معنی انبان و کیسه می‌باشد.

 

ماسی (māsī): ماهی ← بسیاری از واژگانی که در گونۀ کهن خود دارای حرف «س» بوده‌اند در ترکیب نوین آنها «س» به «هـ» بدل می‌شود، مانند: asūra (سنسکریت) که در اوستا به ahūra بدل شده است یا در پهلوی کهن که در فارسی به «رهیک» و نهایتاً «رهی» به معنی غلام و پسر جوان دگرگون شده است.

 

میز (mīz): ادرار، شاش ← واژۀ «میز» با همین تلفظ و معنی در متون پهلوی آمده است و امروزه نیز در واژۀ «میزنای» آنرا می‌بینیم.

 

فَرَ (fára): گشاد، و فراخ، بزرگ ← در پهلوی به گونه (frēh) به معنی بسپار و گشاد به کار رفته است.

 

هِسِر (hēser): اشک ← این واژه در پهلوی به گونه (asr) آمده است که با اندکی دگرگونی آوایی در کردی امارلو به کار می‌رود.

 

هونیک (hūynek): خنک ← این واژه در پهلوی به گونۀ (هونک، خونک) آمده است و گونۀ کردی امارلویی آن تلفظی نزدیک به تلفظ پهلوی آن دارد.

دیدگاه‌ها   

0 #3 هادی 1393-03-30 08:07
بادرود و سپاس از نوشتار ارزشمندتان. بنده دانشجوی دکترای معماری، با گرایش معماری ایرانی هستم. درخصوص واژه «کانه» پرسشی داشتم. در معماری ایرانی واژه هایی رایج بوده است که بسیاری از آنها هماکنون فراموش شده و تنها برخی در شهرهایی چون یزد (با پشتوانه های اصیل پهلوی) رایج است.
در این میان واژه هایی چون کانه بندی، پتکانه و کانه پوش وجود دارد. استاد پیرنیا، محقق فقید معماری ایرانی در نوشتارهای خود را، کانه را به معنای سوراخ و دهانه و کانه پوش را پوشاننده دهانه معرفی کرده است. با این وصف و با توجه به معنی چشمه که شما ذکر کرده اید نظر شما در خصوص معنای واژههای فوق چیست؟ لطفا اگر منبعی مناسبی با نگاه تحلیلی در خصوص زبان پهلوی می شناسید معرفی فرمایید. با تشکر از توجه شما.
نقل قول کردن
0 #2 آزاده احسانی 1393-02-04 08:57
درود بر شما دوست گرامی. نظر شما کاملا درست است. اشک در زبان پهلوس به گونه "اَرس" نوشته شده است. اما آنچه در کرمانجی باقی مانده نظر به زبانهای کهنتر دارد. اشک در اوستایی: "اَسروو" و در سنسکریت: "اَسروو" با الف و سین شوا دارمیباشد. که به گمان برخی زبانشناسان مشتق است از ریشه هندواروپایی(آری ایی کهن) :" اَکروو". (Julius Pokorny's,Indog ermanisches etymologisches Wörterbuch (Bern: Francke, 1959, 1989)سپاس فراوان از توجه شما.
نقل قول کردن
0 #1 ف 1393-01-14 09:22
با درود به نویسنده گرامی وسپاس از ایشان برای این گفتار آموزنده ...اشک در زبان پهلوی به گونه "ارس" (ars) آمده است. این واژه در شیرازی، بلوچی، اراکی، بختیاری، شوشتری، آذری نیز به همین صورت به معنی اشک است. برخی گویند رود ارس به معنی اشک از همین واژه است. پادشاهان اشکانی را نیز در انگلیسی arsacide kings گویند همچنین صورت دیگر این واژه سرشک sresk در پهلوی وارد شده است اما در این گغتار بصورت "اسر" آمده (asr) آیا این گونه هم صورت دیگری ازاین واژه است؟
نقل قول کردن

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید