صنایع دستی
سوزن دوزی بلوچ هنری در آستانه فراموشی
- صنايع دستي
- نمایش از دوشنبه, 13 ارديبهشت 1389 13:02
- بازدید: 3752
برگرفته میراث آریا
نقش و طرح که رکن اساسی در سوزندوزی به شمار می‌آید برای هر دوره سند هویتی است که معمولاً از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.
زنان بلوچ ممکن است براساس نوع سلیقه و تجربیات خود در نقوش تغییراتی به وجود آورند و نقوش را کم و زیاد کنند اما اصل آن و در واقع هویت آن نقش هرگز از بین نمی‌رود.
سوزن دوز نقوشی را که بکار می‌برد بدون آنکه قبلاً طرحی برای آنان ایجاد کند با نهایت ظرافت بر روی پارچه می‌آورد که برای ایجاد نقش بیشتر سعی می‌شود از عناصر بی جان طبیعت استفاده شود تا نقش‌هایی مانند نقش انسان و حیوان و این شاید به علت ایمان و اعتقاداتی است که مردم بلوچ به آنها پایبند هستند اعتقاداتی که آنها را بیشتر برای تعیین نقش به سوی اشکالی سوق می‌دهد که با فرهنگ و مذهب آنها منافات نداشته باشد.
تا حد امکان سعی می شود از نقوش هندسی استفاده شود اما با وجود همه این‌ها باز هم نقوشی که بیانگر نقش انسان حیوان و گیاه باشد را می‌توان در آثار هنر برخی از هنرمندان مشاهده کرد.
بطور کلی نقوشی که بکارگرفته می شوند عبارتند از :
نقوش انسانی
از این نقوش در هنرسوزندوزی کمتر استفاده می‌شود وا ین نوع نقش برروی قالیچه‌ها کاربرد بیشتری دارد .
نقوش انسانی ممکن است کاملاً به شکل انسان نباشد اما به خاطر برخی از نشانهایی که به انسان یا هرشی ء دیگری دارد نام آن را اقتباس می‌کنند.
نقوش حیوانی
برگرفته از نام انواع حیوانات است که این حیوانات ممکن است دراطراف و خود منطقه وجود داشته باشد یا مانند نقش حیوانات مثل طاووس برگرفته از آن ذهنیات فرد باشد که بخاطر زیبایی آنرا بکار می‌برند .
نقوش گیاهی
عدم وجود گل در بلوچستان ذهن سوزندوز را برآن داشته تا به نقش آفرینی آن بپردازد و یا با کنارهم قراردادن چند مربع، لوزی، مثلث یا مستطیل انواع گل‌ها و نقش رامی‌آفریند .
نقوش هندسی
نقش‌ها ی هندسی بیشترین کاربرد را نه تنهادرسوزن دوزی بلکه در انواع فعالیت‌ها مانند سفال و زرگری می تواند، داشته باشد
نقش‌های هندسی متنوع تراز دیگر نقوش است و درعین سادگی می‌تواند بسیار زیبا و جذاب باشد .
نقش‌ها در روستاها و شهرهای دور افتاده از اصالت بیشتری برخوردارند بطوری که هرچه به طرف شهر پیش برویم آن اصالت کمتر به چشم می خورد .
نقش‌ها را می‌توان همان دنیای عشق، صداقت، یکرنگی، صفا وصمیمیت زن‌های بلوچ دانست که با زندگی آنها آمیخته است .
سوزندوزی و طرح نقش براساس شمارش تاروپود ها ایجاد می شود . ونوع کار با هم متفاوت است نقش‌هایی که بصورت ظریف و بامهارت خاصی دوخته می‌شوند را خود کار می‌گویند وبه آنهایی که درشت هستند ومرغوبیت نوع اول را ندارند توئی گفته می‌شود که این نوع تقسیم بندی درمیان بلوچ‌ها مکران رواج دارد که می تواند در عامل قیمت گذاری بسیار مهم باشد.
همانطور که گفته شد طرح‌های هر منطقه اصالت خاص خود را دارند و سوزندوزی مناطق شمالی (بلوچهای سرحدی) با بلوچهای مکران ( بلوچهای مناطق جنوبی استان ) با هم متفاوتند.
درقسمت‌های جنوبی رنگ‌های تیره با نقوش ریز و پر مورد استفاده است اما در منطقه سرحد از رنگ روشن و نقوش ساده بیشترین استفاده می‌شود .
مهم ترین محدودیت درهنر سوزن روزی بلوچ استفاده از نقوش هندسی است که براساس تار و پود منظم و عمود برهم دوخته می شود .
انواع طرح‌ها
1- طرح‌های تاری: سه تاری ، چهارتاری ، شش تاری، هفت تاری وده تاری
2- طرح‌های گل
3- طرح‌های حاشیه یا اطراف گل
4- طرح‌های چشم
5- ابزار کار و وسایل زندگی
6- عناصر طبیعت مانند ماه وخورشید
7- حیوانات اهلی و وحشی مانند اسب ، شتر، مرغ، خروس، بز و پلنگ که بنامهای اسب گوش، مرغ پر، مرغ وخروس ، صبرلو، اشتر و بز است .
8- پرندگان
9- خزندگان (مار)
انواع فرآورده‌های سوزن دوزی
تولیدات سوزن دوزی که قبلا منحصر به سوزن دوزی برروی لباس‌های محلی بود گسترش یافته و امروز با خلق آثار و فرآورده‌های دیگری هم چون سجاده، سفره، پرده و کوسن از هنرمندان روبروئیم .
انواع فرآورده‌های سوزن دوزی که گسترش قابل توجهی یافته رامی توان چنین ذکر کرد.
1- قطعات تزئینی جامه زنان
2- قریشی ( کریشی )
3- محصولات جدید
4- نوارهای سوزن دوزی شده
انواع کار
همانطور که بیشتر اشاره شد درمیان بلوچهای مکران ( جنوب استان ) دونوع کارسوزن دوزی بلوچ رواج دارد .
1- خردکار
2- توئی
خردکار همان ظریف دوزی است که زمان زیادی باید برای آن صرف شود و نقش‌ها در آن ریز و ظریف هستند.
اما برای توئی زحمت زیـادی لازم نیست و شاید برای همه قابل یاد گیری باشد که این نوع کار در سوزن دوزی را شاید بتوان مهمترین عامل در قیمت گذاری دانست.
برای خرد کار و تویی عاملی که بسیار مهم است جنس پارچه است چون برای هر نوع خرد کار و توئی از پارچه مخصوص به آن استفاده می شود.
دوخت وانواع آن
دوخت در هر منطقه‌ای با منطقه دیگر تفاوت دارد و در هر منطقه‌ای نیز نام مخصوص بخود را دارد بــه این ترتیب نمی‌توان برای آن تعریف خاصی لحاظ کرد.
از انواع دوخت‌ها می توان به چوطل دوزی، آسان تانکه، بالمدک، کپ و جلت، محسم سندکی، چکن و پرکار لاهاری اشاره‌‌ای داشت .
رنگ
در بلوچستان رنگ‌ها تحت تاثیر اصول قبیله‌ای تاریخی حماسی مظلومیت و محرومیت مردمان آن و ایستادگی در مقابل بسیاری از نابرابری‌های جامعه قرار گرفته است.
زن صبور بلوچ در کار خود بیشتر از رنگ‌هایی استفاده می کند که به نوعی بیانگر صورت‌هایی از عدم امنیت و آرامش و به تصویر کشیدن طبیعت بی قرار او باش .
رنگ نیز از بسیاری از تحولات جامعه به دورنمانده وآن خالصیت و ترکیب خود را از دست داده و میدهند اصولا رنگ‌هایی که در روستاها از آنها استفاده می شود با نوع رنگی که درشهرهای بزرگ مورداستفاده قرار می گیرند از اصالت بیشتری برخوردار است .
بررسی مشکلات سوزندوزی
سوزن دوزی شاید تنها هنری است که به حوزه جغرافیایی خاصی اختصاص دارد که از گذشته های دور به ارث رسیده است که بیشتر تولیدات به علت عدم وجود بازارهای جهانی درخود منطقه به فروش می‌رسند که شاید علت آن نبود راه‌های ارتباطی، دوری از شهرها و مراکز استان و رواج آن بیشتر درروستاها باشد مهمترین مشکلات را چنین می توان برشمرد:
1- بی سوادی اکثریت تولید کنندگان که این باعث می شود اطلاعاتی درمورد فروش، چگونگی فروش و تولید انواع فرآورده ها وجود نداشته باشد.
2- رواج آن بیشتر در روستاها و مناطق دور افتاده که به علت نبود راه‌های مناسب نمی‌تواند مواد اولیه به خوبی در اختیار تولید کنندگان قرارگیرد .
3- دستمزد پایین که علت اصلی آن واسطه‌ها است، واسطه‌ها که رابطه میان تولید کننده و مصرف کننده هستند از فقر اقتصادی تولید کنندگان سوء استفاده می‌کنند وتولیدات با ارزش آنها را به قیمت‌های بسیار پایین خریداری می‌کنند.
4- وجود وسایل جایگزینی مانند چرخ‌های گلدوزی درشهرهای زاهدان ، سراوان ، ایرانشهرو...
