نام‌آوران ایرانی
گوشه ای از آثار استاد ایرج افشار
- بزرگان
- نمایش از پنج شنبه, 19 اسفند 1389 10:26
- بازدید: 7790
برگرفته از میراث مکتوب
کم‌تر کسی را می‌یابیم که در دنیای ایرانشناسی- در دوره پیش از اسلام و بویژه دوره اسلامی- به پژوهش پرداخته و با نام استاد ایرج افشار آشنا نباشد. این موضوع به دلیل فراوانی و گستردگی پژوهش‌های ایشان در زمینه‌های گوناگون است. به‌راستی خداوند برکتی در زندگی ایشان نهاده بود که شاید برای کم‌تر کسی دست داده باشد و این برکت نه‌تنها برای ایشان بلکه برای دیگران نیز بوده است چنانکه پژوهشگران همواره از آثار ایشان بهره‌مند خواهند شد.
زندگی استاد ایرج افشار دارای جنبه‌های گوناگونی است که هرکدام از آن‌ها از دیدگاهی اهمیت می‌یابد. آن‌ها که ایشان را از نزدیک دیده‌اند می‌دانند که حتی نشستن در کنار ایشان با آموختن همراه بود. اما در اینجا به یادکرد گزیده‌ای از آثار ایشان اشاره خواهیم کرد تا آن‌ها که کم‌تر با آثار استاد افشار آشنا هستند بتوانند از جنبه‌های گوناگون فعالیت‌های ایشان آگاه شوند.
در ارجنامه‌ای که حدود دوازده سال پیش در بزرگداشت استاد افشار منتشر شد (ارج‌نامه ایرج ، انتشارات توس ، 1377 خ) فهرستی از آثار استاد افشار – جز مقاله‌ها- درج شده که 254 اثر را تا آن زمان در بر می‌گیرد و این شمار تاکنون به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. ما در اینجا بصورت گذرا به موضوعات اصلی این آثار با ارائه نمونه‌هایی اشاره خواهیم کرد.
متون فارسی
یکی از مهم‌ترین بخش‌های فعالیت استاد افشار ، تصحیح و انتشار شماری از متون کهن فارسی است که در میان آن‌ها آثار بسیار مهمی به چشم می‌خورد. شمار این متن‌ها تاکنون افزون بر 60 عنوان می‌شود که از میان آن‌ها می‌توان به متون زیر اشاره کرد :
الصیدنه فی‌الطب (ترجمه فارسی) اثر ابوریحان بیرونی در زمینه داروشناسی کهن.
عرایس‌الجواهر و نفایس‌الاطایب اثر ابوالقاسم عبدالله کاشانی در زمینه کانی‌شناسی کهن .
مجمل‌الحکمه که ترجمه‌گونه‌ای از رسائل اخوان‌الصفا به فارسی و درواقع یک متن چنددانشی است.
همچنین در این زمینه باید به کتاب جواهرنامه نظامی اثر محمد بن ابی‌البرکات جوهری نیشابوری اشاره کرد که به سال 592 ق تألیف شده و در سال 1383 خ توسط مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است.
کتابشناسی و پژوهش‌های وابسته
یکی از بزرگ‌ترین یادگارهای استاد افشار ، مجموعه بسیار مهم فهرست مقالات فارسی می‌باشد. این مجموعه دربرگیرنده فهرست مقالاتی است که به زبان فارسی در زمینه‌های گوناگون ایرانشناسی در نشریات منتشر شده است. نخستین جلد این مجموعه به سال 1340 خ منتشر شده و شامل مقالاتی است که از سال 1288 – 1338 خ در نشریات به چاپ رسیده است. این مجموعه تا جلد ششم بصورت یک‌تنه توسط استاد افشار گردآوری شده و مشخصات مقالات را تا سال 1376 خ همراه با نمایه‌هایی کارآمد در دسترس پژوهشگران قرار داده است.
این مجموعه درواقع کلید شناسایی موضوعاتی است که به زبان فارسی درباره آن‌ها مقالاتی نوشته شده و ارزش چندان است که اگر استاد افشار در طول زندگی علمی خود فقط همین اثر را پدید می‌آوردند برای ماندگاری نام ایشان بسنده بود.
نشریات
از دیگر کارهای استاد افشار ، بنیانگذاری ، مدیریت یا سردبیری شماری از نشریات ادواری است که تقریباً همه آن‌ها را می‌توان مراجعی اصلی و ماندگار در زمینه پژوهش‌های ایرانی و کتابشناسی دانست. از جمله این نشریات می‌توان به مجله آینده اشاره کرد که توسط پدر ایشان دکتر محمود افشار یزدی بنیانگذاری شده و بعدها در دو دوره (1323 – 1324 خ و 1358 – 1372 خ) توسط استاد ایرج افشار اداره می‌شد. همچنین دو مجموعه مهم کتابشناسی با عناوین کتابداری (نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران) و بویژه مجله راهنمای کتاب که از سال 1338 تا 1357 خ یکی از مهم‌ترین نشریات درباره کتاب‌های منتشر شده در ایران – بویژه در زمینه متون دوره اسلامی- بوده است.
همچنین باید از مجموعه فرهنگ ایران زمین یاد کرد که از نخستین نشریات ادواری در زمینه انتشار رساله های نسبتاً کوتاه است.
نسخه‌شناسی و فهرست‌نویسی
از دیگر موضوعات پژوهش‌های استاد افشار می‌توان به دو مقوله نسخه‌شناسی و فهرست‌نویسی اشاره کرد. در زمینه نسخه‌شناسی مقالات متعددی از ایشان در نشریات مختلف منتشر شده است و آخرین پژوهش ایشان با عنوان کاغذ در فرهنگ و تمدن ایرانی در مرکز پژوهشی میراث مکتوب در دست انتشار است.
بخش دیگر فعالیت‌های ایشان در زمینه نسخه‌های خطی مربوط به فهرست‌نویسی نسخ است. ایشان در فهرست‌نویسی و انتشار فهارسی چون فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه ملی ملک و همچنین فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مجلس (جلدهای 11 16) نقش بسزایی داشتند.
همچنین یکی از فهارس ایشان با عنوان فهرست دستنویس‌های فارسی در کتابخانه ملی اتریش و آرشیو دولتی اتریش در وین (تهران ، مؤسسه نشر فهرستگان ، 1382 خ) بعنوان کتاب سال 1382 خورشیدی برگزیده شده است.
استاد افشار در همکاری با مراکز گوناگون سلیقه ویژه‌ای داشتند بدینگونه که معمولاً با مراکزی همکاری می‌کردند که به خدمت بی‌شائبه آن‌ها به ایران‌زمین یقین داشتند و مرکز پژوهشی میراث مکتوب شادمان است که از این اعتماد ایشان برخوردار بوده و در طول سالیان فعالیت خود از راهنمایی‌ها و همکاری آن استاد بزرگ بهره‌مند شده است. استاد افشار چند عنوان از تصحیحات خود را در سلسله انتشارات این مرکز منتشر کردند که از میان آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
جواهرنامه نظامی (پیش از این اشاره شد) . دفتر اشعار صوفی از صوفی محمد هروی که متنی از سده نهم هجری درباره آشپزی است.
معرفت فلاحت از عبدالعلی بیرجندی که اثری کهن درباره کشاورزی است.
دستورالجمهور فی مناقب ابویزید طیفور که متنی کهن درباره مقامات صوفی نامی بایزید بسطامی است.
ختم‌الغرایب (چاپ نسخه‌برگردان) از خاقانی شروانی به کوشش و با پیش‌گفتار استاد افشار.
تحفةالمحبین از یعقوب بن حسن سراج شیرازی در زمینه آموزش خوشنویسی
فروغستان از محمدمهدی فروغ اصفهانی درباره دانش استیفا
سعادت‌نامه از غیاث‌الدین علی یزدی در زمینه تاریخ مرتبط با آغاز سده نهم هجری
نیز دو مورد از چاپ‌های نسخه‌برگردان که آراسته به دیباچه‌های استاد افشار است : الابنیه عن حقایق الادویه که متنی در پزشکی و کهن‌ترین دستنویس فارسی است.
تاریخ هرات منسوب به فامی هروی
یکی از آخرین دیدارهایی که همراه با برخی از همکاران مرکز با استاد افشار داشتیم – و درواقع عیادت از ایشان در بیمارستان بود- پیگیری ایشان از فعالیت‌های مرکز و بویژه تأکیدی که بر انتشار نشریه گزارش میراث داشتند بسیار برای ما مایه شادمانی بود چرا که می‌دیدیم استاد افشار تلاش‌های مرکز را با علاقه پیگیری می‌کنند و این خود نیروبخشی به همکاران بود.
استاد ایرج افشار در شانزدهم مهرماه 1304 خورشیدی در تهران زاده شد و در هجدهم اسفندماه 1389 در همین شهر درگذشت.
دیدگاه‌ها
دوباره مثل من اما چه بیشمار و فراوان
دوباره مثل تو اما دوباره مثل تو هرگز...
خوراکخوان (آراساس) دیدگاههای این محتوا